Cash Flow Statement म्हणजे काय? | रोकड प्रवाहाचे अर्थ, प्रकार आणि उदाहरण (2025).

Cash Flow Statement म्हणजे काय?, आणि ते कसे तयार करतात ते या लेखात जाणून घेऊया. रोकड प्रवाहाचे प्रकार, उद्देश, फायदे आणि उदाहरणांसह संपूर्ण माहिती (2025 Edition).

कोणत्याही व्यवसायासाठी “Cash Flow” (रोकड प्रवाह) हा अत्यंत महत्त्वाचा घटक असतो. एका कंपनीकडे किती पैसे येतात आणि किती पैसे जातात, हे समजून घेण्यासाठी Cash Flow Statement म्हणजेच रोकड प्रवाह पत्रक तयार केले जाते. हे पत्रक कंपनीच्या आर्थिक स्वास्थ्याचे सर्वात प्रामाणिक चित्र दाखवते.

या आर्टिकलमध्ये आपण जाणून घेणार आहोत —
✅ Cash Flow Statement म्हणजे काय,
✅ त्याचे प्रकार,
✅ ते कसे तयार केले जाते,
✅ आणि व्यवसायासाठी त्याचे महत्त्व काय आहे.

💡 Cash Flow Statement म्हणजे काय?

Cash Flow Statement (रोकड प्रवाह पत्रक) म्हणजे असे आर्थिक अहवाल (Financial Statement) जे कंपनीच्या ठराविक कालावधीतील रोकड (Cash) आणि रोकड-समान (Cash Equivalents) व्यवहारांचे विवरण दर्शवते. सरळ  भाषेत सांगायचे तर — Cash Flow Statement म्हणजे कंपनीमध्ये येणारा आणि जाणारा रोकड प्रवाह दाखवणारा अहवाल.

याच्या मदतीने आपण कंपनीकडे किती पैसे हातात आहेत, ते कुठून आले आणि कुठे खर्च झाले हे स्पष्ट पाहू शकतो.

🧾 Cash Flow Statement चे प्रमुख उद्देश.

1. रोकड स्थिती समजणे
   कंपनीकडे पुरेशी रोकड आहे का, हे जाणून घेणे.

2. आर्थिक व्यवस्थापन सुधारणे
   कोणत्या विभागात रोकड जास्त खर्च होते हे समजून नियोजन करणे.

3. भविष्यातील अंदाज बांधणे
   पुढील महिन्यांत रोकड तुटवडा (Cash Shortage) होऊ शकतो का, हे ओळखणे.

4. गुंतवणूकदारांसाठी पारदर्शकता
   गुंतवणूकदारांना कंपनीच्या रोकड प्रवाहाची खरी स्थिती दाखवणे.

🧮 Cash Flow Statement चे 3 मुख्य भाग.

Cash Flow Statement तीन विभागात विभागलेले असते:

1️⃣ Operating Activities (ऑपरेटिंग क्रिया)

हे कंपनीच्या दैनंदिन व्यवसायाशी संबंधित रोकड व्यवहार दाखवते.
उदा. —

• वस्तू/सेवा विक्रीतून मिळणारे पैसे

• कच्चा माल खरेदीवरील खर्च

• पगार, वीज बिल, भाडे इत्यादी ऑपरेशनल खर्च

👉 यावरून कळते की कंपनीचा मुख्य व्यवसाय रोकड उत्पन्न करतोय की नाही.

2️⃣ Investing Activities (गुंतवणूक क्रिया)

या विभागात कंपनीने स्थिर मालमत्ता (Fixed Assets), मशीनरी, प्रॉपर्टी किंवा शेअर्समध्ये केलेल्या गुंतवणुकीचा तपशील असतो.

उदा. —

• नवीन उपकरणे खरेदी

• जुनी मालमत्ता विक्री

• इतर कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक

👉 या भागावरून कंपनीच्या भविष्यातील वाढीच्या योजना समजू शकतात.

3️⃣ Financing Activities (वित्तपुरवठा क्रिया)

या भागात कर्ज घेणे, कर्ज फेडणे, शेअर्स इश्यू करणे किंवा डिव्हिडंड देणे अशा व्यवहारांचा समावेश असतो.

उदा. —

• बँकेतून घेतलेले कर्ज

• शेअरधारकांना दिलेले लाभांश

• कंपनीने शेअर्स पुन्हा विकत घेणे

👉 या विभागातून कंपनीची कर्जावरील अवलंबित्व आणि निधी उभारणीची स्थिती समजू शकते.

📊 Cash Flow Statement कसे तयार केले जाते?

Cash Flow Statement तयार करण्यासाठी दोन पद्धती वापरल्या जातात:

🔹 1. Direct Method (प्रत्यक्ष पद्धत)

या पद्धतीत सर्व रोकड येणे आणि जाणे थेट नोंदवले जाते. उदा. ग्राहकांकडून मिळालेली रोकड, पुरवठादारांना दिलेली रोकड इ.

➡️ ही पद्धत समजायला सोपी असते पण वेळखाऊ असते.

🔹 2. Indirect Method (अप्रत्यक्ष पद्धत)

या पद्धतीत Net Profit पासून सुरुवात करून नॉन-कॅश आयटम (जसे की Depreciation) समायोजित केले जातात.

➡️ बहुतेक कंपन्या ही पद्धत वापरतात कारण ती आय-व्यय पत्रक आणि बॅलन्स शीटशी सुसंगत असते.

📘 Cash Flow Statement vs Profit & Loss Statement.

👉 म्हणजेच नफा असला तरी कंपनीकडे रोकड नसू शकते — हे Cash Flow Statement दाखवते.

💼 Cash Flow Statement चे फायदे.

1. रोकड व्यवस्थापन सुलभ होते
   कंपनीला कधी रोकड कमी पडू शकते हे आधीच कळते.

2. कर्ज फेडण्याची क्षमता ओळखता येते
   बँका आणि गुंतवणूकदार कंपनीच्या कर्ज परतफेड क्षमतेचा अंदाज लावू शकतात.

3. गुंतवणूक निर्णय घेणे सोपे होते
   रोकड प्रवाह सकारात्मक असल्यास कंपनी गुंतवणुकीसाठी योग्य ठरते.

4. व्यवसाय नियोजन सुधारते
   रोकड कुठे अडकतेय हे समजल्यामुळे भविष्यात योग्य रणनीती आखता येते.

⚠️ Cash Flow Statement चे मर्यादा (Limitations)

• फक्त रोकड व्यवहार दाखवते; नॉन-कॅश आयटम समाविष्ट नसतात.

• अंदाज किंवा बजेटिंगसाठी मर्यादित उपयोगी ठरते.

• वेगवेगळ्या अकाउंटिंग पद्धतींमुळे तुलना कठीण होऊ शकते.

📈 उदाहरणाद्वारे समजून घ्या

समजा “ABC Ltd.” या कंपनीचे 2024-25 वर्षातील रोकड व्यवहार खालीलप्रमाणे आहेत:

• वस्तू विक्रीतून रोकड मिळाली: ₹10,00,000

• कच्चा माल खरेदीसाठी दिली: ₹4,00,000

• मशीन खरेदी केली: ₹2,00,000

• कर्ज घेतले: ₹1,50,000

• डिव्हिडंड दिला: ₹50,000

👉 तर कंपनीचा Net Cash Flow = ₹10,00,000 – ₹4,00,000 – ₹2,00,000 + ₹1,50,000 – ₹50,000 = ₹5,00,000 (Positive)

याचा अर्थ कंपनीकडे रोकड वाढली आहे — जे चांगले लक्षण आहे.

🧭 व्यवसायासाठी Cash Flow Statement का आवश्यक आहे?

✅ व्यवसायाच्या टिकावासाठी (Sustainability)
✅ कर्ज फेडण्यासाठी आणि नवीन निधी मिळवण्यासाठी
✅ गुंतवणूकदारांचा विश्वास टिकवण्यासाठी
✅ आणि सर्वात महत्त्वाचे — कंपनी “नफा कमावतेय का रोकड” हे समजण्यासाठी.

अस्वीकरण: या लेखात दिलेली माहिती केवळ शैक्षणिक उद्देशाने आहे. जर तुम्हाला शेअर बाजारात गुंतवणूक करायची असेल, तर तुम्ही स्वतः शेअर बाजाराबद्दल जाणून घ्यावे किंवा आर्थिक सल्लागार आणि प्रमाणित तज्ञांचा सल्ला घ्यावा. शेअर बाजार धोकादायक आहे. कोणतीही गुंतवणूक करण्यापूर्वी, प्रमाणित आर्थिक सल्लागाराचा सल्ला घ्या.

🏁 निष्कर्ष (Conclusion)

या लेखात सविस्तरपणे सांगितले आहे की, Cash Flow Statement हे फक्त अकाउंटिंगचे साधन नसून, कंपनीच्या आर्थिक आरोग्याचे आरसे आहे. एक नफा दाखवणारी कंपनी जर रोकड व्यवस्थापनात कमजोर असेल, तर ती दीर्घकाळ टिकू शकत नाही. म्हणूनच प्रत्येक व्यवसायाने दर वर्षी Cash Flow Statement तयार करणे आणि त्याचे विश्लेषण करणे अत्यावश्यक आहे. जर तुम्हाला या लेखात दिलेली माहिती आवडली असेल, तर कृपया या लेखाला लाईक, शेअर आणि कमेंट करा.

👉 हा लेख पण वाचा: EPS म्हणजे काय? | Earning Per Share ची संपूर्ण माहिती | गुंतवणूकदारांसाठी 2025 मार्गदर्शिका.